Chúng ta đã biết gân, dây chằng được tạo thành từ các bó sợi collagen (90 – 99% collagen type 1) liên kết với nhau nhờ các chất nền ngoại bào. Quá trình phục hồi tổn thương gân, dây chằng bản chất là quá trình tái thiết lập lại hình thái và cấu trúc của các bó sợi collagen này.

Mangan tham gia vào quá trình sinh tổng hợp collagen và góp phần quan trọng trong sự hình thành liên kết chéo collagen cùng với chất nền proteoglycan, đây là hai quá trình quyết định của sự phục hồi gân, dây chằng. Đồng thời làm tăng độ chắc chắn và mềm dẻo cho gân, dây chằng.

1, Mangan tham gia vào quá trình sinh tổng hợp Collagen

Collagen chiếm tới 80-95% thành phần chính của gân, dây chằng. Chuỗi collagen được hình thành bởi các acid amin, trong đó 2 acid amin quan trọng nhất là Glycin và Proline. Một chuỗi collagen gồm axit amin Glycine (33%), Proline và Hydroxyproline (22%), ba chuỗi này tạo nên cấu trúc xoắn của sợi collagen. (1)

Trình tự chuỗi acid amin trong sợi collagen

Mangan là yếu tố kích hoạt enzym prolidase – một loại enzyme có chức năng tái chế proline nhằm cung cấp acid amin này để hình thành collagen.(2)

Enzym prolidase đóng một vai trò quan trọng trong việc tái chế proline từ các imidodipeptides (hầu hết có nguồn gốc từ các sản phẩm thoái hóa của collagen) để tái tổng hợp collagen và các protein chứa proline khác.

Cơ chế điều hòa sinh tổng hợp collagen phụ thuộc vào prolidase đã được tìm thấy ở cả mức phiên mã và sau phiên mã (đặc biệt với collagen typ 1). (3)

2, Mangan là yếu tố quan trọng cho quá trình tổng hợp chất nền Proteoglycan

Mangan kích hoạt các enzym glycosyl-transferase, một bước quan trọng trong quá trình liên kết chéo collagen và hình thành các proteoglycan – cơ sở cấu trúc của gân, dây chằng. (4)

Enzym glycosyl-transferase này có nhiệm vụ vận chuyển các monosachardide để gắn vào các vị trí thích hợp hình thành nên cấu trúc glycan (polysaccharide). Glycans gắn với protein tạo ra proteoglycan.

Mangan tham gia vào hoạt động của enzym glucycosyl-transferase

3, Mangan tăng độ mềm dẻo của gân, dây chằng.

Sự khác biệt chính giữa dây chằng và xương là do sự sắp xếp của các ion canxi và ion mangan. Cả hai đều liên kết với một ion photphat. Canxi photphat tạo nên cấu trúc tinh thể của xương với độ cứng cao còn mangan glycerophosphat tạo nên cấu trúc dây chằng mềm dẻo hơn. Gân là phần cuối của cơ nối vào xương trong và xung quanh khớp. Gân là cấu trúc protein rất dày đặc và không đàn hồi giúp khớp di chuyển trong một phạm vi chuyển động nhất định khi cơ co lại hoặc thư giãn. Độ dẻo dai của loại protein này cũng bị ảnh hưởng bởi khoáng vi lượng mangan.

4, Mangan có tác dụng chống oxy hóa, giảm viêm

Mangan giúp hình thành một loại enzyme chống oxy hóa được gọi là superoxide dismutase (SOD). Chất chống oxy hóa bảo vệ cơ thể khỏi các gốc tự do, là những phân tử phá hủy hoặc làm tổn thương các tế bào trong cơ thể. Các tác giả của một nghiên cứu (5) phát hiện ra rằng SOD giúp phá vỡ một trong những gốc tự do nguy hiểm hơn, được gọi là superoxide, thành các thành phần nhỏ hơn không gây hại. Quá trình này có thể làm giảm chứng viêm.

 Cơ thể con người không thể tự sản xuất mangan nhưng có thể lưu trữ trong một số cơ quan ( gan, thận, tụy,xương… và bổ sung mangan từ chế độ dinh dưỡng. Đặc biệt khi có tổn thương gân, dây chằng việc bổ sung mangan cũng như các nguồn nguyên liệu quan trọng cho việc tái thiết lập hình thái và cấu trúc của gân, dây chằng là rất cần thiết.

Tài liệu tham khảo:

(1) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6891674/

(2) Prolidase Deficiency /Peter Hechtman/ DOI: 10.1036/ommbid.392

(3) Prolidase-dependent regulation of collagen biosynthesis/A Surazynski 1, W Miltyk, J Palka, J M Phang/ Affiliations expand/ PMID: 18320291 DOI: 10.1007/s00726-008-0051-8)

(4) Nutritional Support for Soft Tissue Healing/ By Margaret E. Taylor, MBBS, BSC, FACNEM/ Journal of Prolotherapy. 2011;3(3):709-713.)

(5) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3185262/

Dây chằng được cấu tạo từ các mô sợi gồm nhiều sợi collagen (>90% là collagen type 1) liên kết chặt chẽ với nhau giúp kết nối xương khớp, đồng thời cố định và bảo vệ sụn khớp.  Dây chằng giãn khi bị căng, kéo giãn quá mức nhưng không đứt hoàn toàn, gây nên cơn đau dữ dội, vùng bị tổn thương có dấu hiệu sưng nề, khớp trở nên lỏng lẻo, hạn chế vận động, giãn dây chằng kéo theo nhiều hậu quả nghiêm trọng nếu không được điều trị đúng cách.

Các phương pháp điều trị giãn dây chằng bao gồm các phương pháp không dùng thuốc như nghỉ ngơi, vật lý trị liệu, phục hồi chức năng.

Bên cạnh đó sử dụng các thuốc và thực phẩm chức năng trong điều trị giãn dây chằng nói riêng và các bệnh lý gân dây chằng cũng rất quan trọng. Góp phần giảm các triệu chức tại chỗ, cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân cũng như hỗ trợ cho quá trình điều trị, vật lý trị liệu và phục hồi chức năng diễn ra tốt hơn. Cùng tìm hiểu rõ hơn về thuốc và thực phẩm chức năng trong điều trị bệnh gân, dây chằng.

1,Thuốc chống viêm giảm đau

Người bệnh có thể dùng thuốc giảm đau phổ biến như paracetamol (acetaminophen) hoặc các thuốc thuộc dòng giảm đau chống viêm không steroid (NSAIDs) thường được dùng như Aspirin, Ibuprofen, Naprosyn. Các thuốc có tác dụng mạnh hơn có Indocin, Celebrex, Lodine, Mobic…

Tuy nhiên các thuốc NSAIDs có tác dụng phụ thường gặp là kích ứng và có thể gây loét, chảy máu dạ dày. Đặc biệt với những người có tiền sử bệnh lý dạ dày, hút thuốc lá, nghiện rượu… thì nguy cơ càng cao hơn. Ngoài ra cũng ghi nhận tác dụng phụ gây tổn thương cầu thận.

Do vậy các thuốc giảm đau kháng viêm thường không được chỉ định sử dụng kéo dài. Việc dùng thuốc NSAIDs trong điều trị cần cân nhắc đến hiệu quả giảm đau và những tác dụng không mong muốn của thuốc. Không để tình trạng lệ thuộc thuốc.

2, Tiêm corticoid

Tiêm corticoid trực tiếp vào gân, dây chằng giúp giảm nhanh và mạnh phản ứng viêm khu trú tại vị trí tiêm so với các thuốc kháng viêm truyền thống dùng đường uống như paracetamol, các thuốc NSAIDs

Việc xác định các vị trí tiêm chính xác nhằm đạt hiệu quả cao, tránh tổn thương thêm gân, cơ, dây chằng không phải luôn dễ dàng do các khớp có cấu trúc giải phẫu phức tạp. Chính vì vậy, việc tiêm corticoid vào gân, dây chằng khuyến cáo hết sức hạn chế và thận trọng, chỉ tiêm trong điều kiện vô khuẩn, có chỉ định của bác sỹ chuyên khoa.

3, Tiêm huyết tương giàu tiểu cầu (Plate rich plasma-PRP)

Sở dĩ cần lấy một nồng độ lớn tiểu cầu trong PRP vì tiểu cầu có chứa rất nhiều các yếu tố giúp chống viêm, làm lành vết thương và thúc đẩy tái tạo mô mới.

Công nghệ tế bào gốc tự thân PRP là công nghệ sinh học tự nhiên, thực hiện bằng cách tách tiểu cầu từ máu của chính người bệnh, tập trung với nồng độ cao (khoảng 3-7 lần nồng độ bình thường), đưa ngược trở lại vào từng vị trí cần thiết trên cơ thể người bệnh giúp hồi phục nhanh các tổn thương của mô bệnh, tăng sinh các mô khỏe mạnh và do đó làm chậm lại tiến trình lão hóa sinh lý của cơ thể.

Tuy nhiên chi phí khá cao, khoảng 4-5 triệu 1 mũi. Thường được chỉ định trong các trường hợp có rách đứt gân, dây chằng, sau mổ nối gân, mổ tái tạo dây chằng.

4, Thực phẩm bổ sung

Các thực phẩm bổ sung có chứa thành phần collagen type 1, mucopolysaccharid thường được dùng bổ trợ trong quá trình điều trị bệnh lý gân, dây chằng.

Collagen typ 1 chiếm tới 95 – 99% collagen trong gân và chiếm 90% collagen trong dây chằng. Do đó việc bổ sung collagen typ 1 giúp cung cấp nguyên liệu để tái tạo cấu trúc gân, dây chằng, duy trì độ dẻo dai và khả năng chịu lực cho gân và dây chằng. Hỗ trợ cho quá trình phục hồi gân, dây chằng.. Mucopolysaccharid là thành phần quan trọng trong chất nền của cấu trúc gân, dây chằng, giúp liên kết các sợi collagen với nhau, từ đó thiết lập lại trình tự cấu trúc các sợi Collagen, giúp tái tạo hình dạng gân và dây chằng.

Bên cạnh đó các thực phẩm bổ sung cũng ít ghi nhận tác dụng không mong muốn, thường có thể sử dụng trong thời gian dài. Quan trọng cần lựa chọn những sản phẩm phù hợp, nguồn gốc rõ ràng để đạt được hiệu quả hỗ trợ cho quá trình điều trị.

Nguồn: Theo sức khỏe đời sống – Cơ quan ngôn luận của Bộ Y tế

Dùng khi nào?

Dùng thuốc tiêm vào trong khớp (như khớp gối) hay khoang mô mềm (như vị trí giữa cơ và xương) là thủ thuật hay dùng để chẩn đoán và điều trị một số bệnh như thấp khớp, viêm gân, viêm bao hoạt dịch, hội chứng ống cổ tay. Nhiều nghiên cứu về việc tiêm corticoid vào khớp gối chứng minh rằng chúng giúp cải thiện đáng kể các triệu chứng đau, viêm. Hiệu quả thay đổi tuỳ theo liều dùng. Liều tương đương quy ra prednisolon được các thầy thuốc dùng thay đổi trong một khoảng khá rộng (từ 6,25-80mg), tuỳ theo độ lớn của các loại khớp (gối, cổ tay, cùi tay, ngón tay, ngón chân, vai, háng).

Khi có tràn dịch khớp sẽ có tình trạng viêm bao hoạt dịch. Việc tiêm corticoid kèm với việc chọc rửa khớp thường đem lại hiệu quả cao hơn. Vì vậy có khuyến cáo nếu tràn dịch khớp gối vẫn tồn tại sau 2 lần tiêm (cách nhau 8-10 ngày) thì nên chọc rửa khớp kèm với tiêm corticoid.

Những corticoid thường dùng tiêm vào khớp là hydrocortisone, prednisolon, methylprednisolon, triamcinolon… chúng đều có tác dụng chung của nhóm corticoid như có tác dụng trên chuyển hoá glucid, protid, lipid, muối và nước (với vai trò là một hormon hay như một hormon) nhưng mức độ có khác nhau. Về vai trò trên chuyển hoá: độ mạnh xếp theo thứ tự hydrocortison, prednisolon, methylprednisolon, triamcinolon. Về vai trò chống viêm chống dị ứng: độ mạnh lại xếp theo thứ tự ngược lại. Chẳng hạn: triamcinolon có hiệu quả làm giảm đau, chống viêm, chống dị ứng cao nhất nhưng lại ít có tác dụng chuyển hoá glucid, protid, lipid và ít gây ứ muối nước. Nếu lấy prednisolon làm chuẩn thì methylprednisolon có hiệu lực gấp 11,5 lần và 25mg prednisolon chỉ bằng 20mg triamcinolon. Những so sánh này chỉ có tính chất tương đối khi tính toán liều lượng (vì trong lâm sàng chúng còn phụ thuộc vào tính đáp ứng của từng cá thể).

Và những lưu ý

Thủ thuật này thường gây ra một số nguy cơ nguy hiểm, vì thế cần chú ý:

Yêu cầu đầu tiên là người thực hiện thủ thuật này phải có trình độ chuyên môn hiểu rõ cấu tạo khớp, bao hoạt dịch để có thể đưa thuốc vào đúng chỗ và phải bảo đảm vô khuẩn tuyệt đối. Hiện nay, ngay tại một số vùng nông thôn, một số người làm dịch vụ y tế chưa có đủ trình độ cần thiết đến từng nhà thực hiện thủ thuật này là rất nguy hiểm, dẫn đến nhiễm khuẩn khớp, rách gân, tổn thương cơ, nặng hơn có thể để lại các di chứng. Việc thực hiện thủ thuật này cần được cân nhắc về liều lượng và cân nhắc đến tiền sử bệnh tật. Nếu dùng liều cao, nhắc đi nhắc lại nhiều lần kéo dài, thuốc sẽ gây ra tác dụng phụ toàn thân: giữ muối và nước, xáo trộn cân bằng điện giải, làm giảm khả năng miễn dịch, tạo cơ hội cho nhiễm khuẩn, siêu vi nấm. Nếu không chú ý đến tiền sử bệnh tật của người bệnh sẽ làm tăng huyết áp, suy tim co thắt (đối với người có nguy cơ tim mạch), làm giảm dung nạp glucose (với người bệnh đái tháo đường).

Ngoài ra, cũng cần lưu ý rằng việc dùng thủ thuật này cũng có thể gây ra dị ứng (mặc dù đây là những thuốc chống viêm chống dị ứng). Vì thế, khi thực hiện thủ thuật này phải xem xét người bệnh có tiền sử dễ bị dị ứng hay không và đặc biệt là có dị ứng với bản thân thuốc này hay không (trong các lần dùng trước bằng đường dùng khác).

Một số tài liệu trước đây cho rằng, nếu tiêm vào khớp nhiều lần có thể làm phá huỷ sụn khớp, teo cơ nhưng hiện cũng có tài liệu cho rằng điều này do bản chất của bệnh hơn là do tác động của corticoid. Tuy chưa thống nhất nhận định nhưng đây cũng là điều cần cảnh giác.

Mỗi thuốc có các chống chỉ định riêng, nhưng nói chung việc tiêm corticoid vào khớp thường không được dùng cho người đang bị các bệnh do nhiễm vi khuẩn, siêu vi, nấm, bệnh gút, vẩy nến, người bị bệnh tiểu đường phụ thuộc insulin, người có các nguy cơ bị bệnh tim mạch, người có thai, đang cho con bú.

Các thuốc tiêm vào khớp thường là các hỗn dịch, nên phải chú ý lắc kỹ trước khi tiêm.

Tiêm trực tiếp corticoid vào khớp là một thủ thuật đem lại hiệu quả giảm đau giảm viêm, chống cứng khớp nhanh nhưng chỉ có tác dụng nhất thời (cho dù với cách làm tốt có thể kéo dài hiệu quả tới 16-24 tuần), phải được thực hiện tại bệnh viện với sự chỉ định của thầy thuốc chuyên khoa, có điều kiện tiêm bảo đảm, không được thực hiện tại nhà với những người chưa đủ trình độ, không có điều kiện tiêm bảo đảm và ngay khi thực hiện tại bệnh viện cũng phải hết sức thận trọng. Người bệnh đừng vì nôn nóng muốn khỏi bệnh nhanh, ngại đi lại, tốn kém mà dễ dãi chấp nhận những cách làm không đúng dẫn đến nguy hiểm.

Theo nguồn benhxuongkhop.vn

Có ba mức độ bong gân cổ chân:

• Độ 1 (nhẹ): dây chằng bị kéo giãn nhẹ, tổn thương ở mức độ vi thể trên các sợi xơ với biểu hiện sưng nề nhẹ quanh mắt cá chân.
• Độ 2 (trung bình): đứt một phần dây chằng với biểu hiện: sưng nề mức độ vừa phải quanh khớp cổ chân, cảm giác mất vững khớp cổ chân khi thăm khám.
• Độ 3 (nặng): đứt hoàn toàn dây chằng, biểu hiện sưng nề, bầm tím toàn bộ khớp cổ chân, khi thăm khám thấy khớp cổ chân mất vững rõ.

Phần lớn các trường hợp bong gân cổ chân chỉ gặp ở mức độ nhẹ, người bệnh có thể tự điều trị hoặc tự chăm sóc tại nhà bằng cách chườm đá, nghỉ ngơi và phải hạn chế đi lại, có thể tham khảo các biện pháp xử lý và phục hồi sau đây:

Giai đoạn cấp tính: Thời gian 1-3 ngày kể từ khi chấn thương:

Mục tiêu: Giảm sưng, đau, tránh tái phát lại và có thể đi lại nhẹ nhàng

Thực hiện:

• Băng ổn định cổ chân bằng băng dính
• Đi với nạng nếu không chống chân đau được(trong vài ngày đầu)
• Chườm lạnh: dùng túi chườm lạnh hoặc khăn chườm 3-4 lần/ ngày, mỗi lần 15-20 phút
• Kê chân cao(hơn mặt phẳng tim, khi nằm).

Giai đoạn bán cấp: 1 – 1,5 tuần sau chấn thương

Mục tiêu: Tiếp tục kiểm soát tình trạng sưng , đau. Tăng tầm vận động khớp thụ động với mức độ đau cho phép

Thực hiện:

• Tiếp tục chườm lạnh nếu còn sưng đau
• Massage bằng đầu ngón tay nhẹ nhàng
• Vật lý trị liệu: Kích thích điện, siêu âm trị liệu tại các phòng phục hồi vật lý trị liệo

Tập luyện:

Tập chủ động tầm vận động của cổ chân: Gập cổ, bàn chân, vận động ngửa ngoài bàn chân, xoay tròn – duỗi – xấp trong, tập viết chử cái trong không khí

Tập mạnh cơ: Tập gồng cổ chân, tập các ngón chân ghì xếp miếng vải lại, tập các ngón chân quắp lấy hòn bi, hoặc miếng giấy mỏng, đá tạ đứng 4 hướng

Tập thăng bằng: Đứng 2 chân trên ván thăng bằng

Kéo dãn: Tập tầm vận động cổ chân thụ động như co, duỗi. (không xoắn bẻ cổ bàn chân), kéo dãn nhẹ nhàng gân gót.

Giai đoạn tập luyện phục hồi: 2-3,5 tuần sau chấn thương

Mục tiêu: Tăng dần tầm độ khớp, tập nâng dần mạnh cơ, nâng dần giữ thăng bằng, làm quen dần với hoạt động sinh hoạt hàng ngày, tập đi đứng chống chân đau bình thường.

Phương pháp tập:

Kéo dãn: Kéo dãn cơ mác, bụng chân, cơ dép cường độ tăng dần, di động khớp: gập , duỗi , ngửa, xoay ngoài

Tập chịu trọng lượng: Đứng trên gót chân, nhón ngón chân, tập bước lên xuống bậc thang (20cm) 10 phút x 3 lần, đứng nhún 2 gối nhẹ

Tập giữ thăng bằng(chịu dần trọng lượng): Đứng trên ván bấp bênh 2 tập đến 1 chân, đứng 1 chân trên nền đất, phối hợp bắt giữ và ném banh

Chú ý: Tiếp tục ngăn ngừa sưng đau nhất là sau tập luyện và sử dụng băng keo dính, nẹp nâng đở cổ chân khi tập luyện thể thao nhằm tránh tái chấn thương

Phòng ngừa bong gân và tránh tái phát

• Khởi động thật kỹ trước khi chơi thể thao hoặc thực hiện các hoạt động thể lực khác.
• Đi giày thể thao đúng chủng loại, dúng kích cỡ
• Cẩn thận khi bước, chạy hoặc nhảy trên nền mấp mô.
• Giảm hoặc dừng chơi thể thao khi xảy ra tình trạng đau khớp cổ chân.
• Bổ sung dinh dưỡng cho gân, dây chằng để tăng cường độ dẻo dai và hỗ trợ quá trình phục hồi tổn thương nhanh hơn.

Cần tránh bong gân tái đi tái lại nhiều lần dẫn đến bong gân mạn tính. Nếu bị bong gân một lần, các dây chằng không được phục hồi hoàn toàn thì sẽ xảy ra bong gân tái diễn nhiều lần. Nếu tình trạng đau kéo dài trên 4 – 6 tuần được gọi là bong gân mạn tính. Cần tránh các hoạt động có xu hướng làm bong gân mạn tính nặng lên như: bước đi trên nền đất mấp mô, chơi các môn thể thao làm cho cổ chân dễ bị vặn xoắn.

Bổ sung dinh dưỡng cho gân, dây chằng là một trong những biện pháp đang được quan tâm, giúp hỗ trợ tốt cho quá trình phục hồi tổn thương gân, dây chằng. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh việc bổ sung collagen typ 1, mucopolysaccharid – những thành phần chính trong cấu tạo của gân, dây chằng giúp thúc đẩy tiến trình phục hồi tổn thương và hỗ trợ quá trình điều trị các bệnh lý gân, dây chằng cũng như cải thiện vận động và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân tốt hơn.

Lưu ý: Nếu tình trạng bong gân cổ chân ở mức độ vừa và nặng thì bắt buộc phải đến bệnh viện để khám và điều trị kịp thời. 

BTV Dược sĩ Thanh Hoa

Các mức độ tổn thương dây chằng gối:

• Giãn dây chằng mức độ 1: Là tình trạng chấn thương nhẹ, dây chằng chỉ giãn ra hoặc có một số ít bó sợi bị đứt. Với mức độ này thường có thể tự phục hồi nếu nghỉ ngơi và vận động hợp lý.
• Giãn dây chằng mức độ 2: Dây chằng giãn quá mức, có thể rách 1 phần, nhiều bó sợi bị đứt nhưng khớp vẫn vững, có thể gây đau nhức và làm hạn chế vận động khớp. Lúc này cần có sự kiểm tra và tư vấn của bác sĩ chuyên khoa, vẫn có khả năng phục hồi tốt nếu có chế độ tập luyện tích cực, bổ sung dinh dưỡng tái tạo trực tiếp cho dây chằng.
• Giãn dây chằng mức độ 3: Đây là mức độ nghiêm trọng, dây chằng bị rách nhiều hoặc đứt hoàn toàn gây lỏng khớp, vận động khó khăn, khớp kém linh hoạt và trở nên lỏng lẻo, tùy thuộc vào nhu cầu vận động của bệnh nhân và chức năng hiện tại của khớp gối bác sĩ sẽ cân nhắc để có chỉ định mổ hay không.

Điều trị không phẫu thuật với mức độ tổn thương nhẹ và vừa

• Nẹp : Mục đích của việc dùng nẹp là giữ cho đầu gối được ổn định, bạn hoàn toàn có thể sử dụng nạng để giảm trọng lượng đổ dồn về chân chấn thương.
• Vật lý trị liệu : Khi gối đã ổn định và hết sưng đau thì bác sĩ sẽ cho bạn tiến hành các bài tập vật lý trị liệu nhằm phục hồi dần dần chức năng của khớp gối đồng thời nâng cao sức mạnh các vùng cơ tại đây .
• Bổ sung collagen typ 1, mucopolysaccharid là nguyên liệu chính tái tạo lên gân, dây chằng giúp thúc đẩy quá trình phục hồi diễn ra nhanh và tốt hơn

Điều trị phẫu thuật

• Tái tạo dây chằng đầu gối:

Với các trường hợp dây chằng có rách đứt nghiêm trọng, không thể tự tái tạo lại được thì chỉ định phẫu thuật là cần thiết. Chất liệu để tạo dây chằng mới thường lấy từ chính bản thân người bệnh hoặc từ người khác ở các bộ phận như : gân bánh chè, gân cơ tứ đầu đùi, gân kheo.

Việc tái tạo lại dây chằng đầu gối và hồi phục cần nhiều thời gian, thông thường mất ít nhất 6 đến 9 tháng thì mới có thể quay trở lại chơi các môn thể thao.

Quá trình phục hồi gân, dây chằng sau mổ cũng rất quan trọng và ảnh hưởng lớn đến tiến trình trở lại vận động, người bệnh cần lưu ý:

• Vật lý trị liệu thường xuyên
• Tập phục hồi chức năng với các bài tập phù hợp theo từng giai đoạn phục hồi, nên có sự theo dõi và tư vấn của bác sĩ
• Bổ sung dinh dưỡng tái tạo cho gân, dây chằng để hỗ trợ quá trình phục hồi diễn ra tốt nhất

Bổ sung dinh dưỡng cho gân, dây chằng là một trong những biện pháp đang được quan tâm, giúp hỗ trợ tốt cho quá trình phục hồi tổn thương gân, dây chằng. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh việc bổ sung collagen typ 1, mucopolysaccharid – những thành phần chính trong cấu tạo của gân, dây chằng giúp thúc đẩy tiến trình phục hồi tổn thương và hỗ trợ quá trình điều trị các bệnh lý gân, dây chằng cũng như cải thiện vận động và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân tốt hơn.

Theo nguồn benhvien108.vn

Giải Phẫu Học Khớp Gối

Khớp gối được cấu thành bởi ba xương: đầu dưới xương đùi, đầu trên xương chầy và xương bánh chè.

Hình 1. Vị trí giải phẫu dây chằng chéo trước

Khớp gối chủ yếu là khớp kiểu bản lề, các xương kết nối với nhau bởi hệ thống dây chằng, gồm dây chằng bên trong (MCL), dây chằng bên ngoài (LCL), dây chằng chéo trước (ACL) và dây chằng chéo sau (PCL) (Hình 1).

Dây chằng chéo trước – DCCT chạy chéo giữa khớp gối, giữ xương chầy không bị trượt ra trước và xoay trong. Bề mặt chịu tải của khớp gối là lớp sụn khớp bao bọc đầu trên xương chầy (mâm chầy) và đầu dưới xương đùi (lồi cầu đùi). Lót giữa lồi cầu đùi và mâm chầy là hai sụn chêm. Sụn chêm có vai trò như giảm xóc, phân tán và hấp thụ bớt trọng lực dồn lên khớp gối.

Vai Trò Của dây chằng chéo trước gối:

Giống như tất cả các dây chằng, DCCT có nhiệm vụ làm vững gối
Theo trục trước – sau, nó ngăn cản sự trượt ra phía trước của xương chày so với xương đùi : vì thế nó chặn lại chuyển động “ngăn kéo trước” của xương chày so với xương đùi

Theo trục xoay, dây chằng chéo trước ngăn không cho xương chày xoay vào trong so với xương đùi, khi cẳng chân xoay vào trong dây chằng chéo trước sẽ quấn quanh dây chằng chéo sau.

Chuyển động xoay quá vào trong của xương chày so với xương đùi có thể dẫn tới đứt LCA

Đứt dây chằng chéo trước không gây nên biến chứng gì cho chuyển động của khớp gối theo trục gấp duỗi. Nhưng khớp gối lại không được bảo vệ trong vận động xoay và xoắn vặn: đặc biệt là trong trường hợp xoay người, mà bàn chân cố định dưới đất.

Do đó khi đứt DCCT bệnh nhân sẽ giảm chức năng gối, đặc biệt trong các hoạt động đòi hỏi di chuyển nhanh, mạnh và đột ngột như chơi các môn thể thao cần di chuyển nhiều như: bóng đá, tennis, bóng chuyền,… Ngoài ra còn có tổn thương thứ phát các thành phần khác của gối, trong đó 2 thành phần dễ bị ảnh hưởng nhất là sụn chêm và sụn mặt khớp. Tổn thương sụn chêm thường gặp là rách sụn chêm dẫn đến biểu hiện đau, kẹt khớp và tràn dịch khớp. Tổn thương sụn khớp dẫn đến hư khớp hay còn gọi là thoái hóa khớp. Nếu bị thoái hóa khớp gối thì việc thay khớp gối sẽ phức tạp và tốn kém rất nhiều so với điều trị đứt dây chằng gối.

Đau sau khi tập thể thao, người bệnh tìm thầy lang chữa đau cơ hoặc” cố thủ” tự điều trị

PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh, Phó Viện trưởng Viện chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Việt Đức cho biết, trong những năm gần đây, Viện Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Việt Đức tiếp nhận khá nhiều trường hợp tai nạn, chấn thương do chơi thể thao. So với những năm trước, các ca chấn thương thường do lao động, sinh hoạt hay tai nạn, nhưng vài năm trở lại  đây, số người đến khám vì các chấn thương thể thao, tập luyện chiếm gần 50% số trường hợp.

PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh, Viện phó Viện chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Việt Đức

Đáng lưu ý là nhiều bệnh nhân đến viện trong tình trạng muộn, hoặc do người bệnh chủ quan. PGS Khánh chia sẻ về một trường hợp bệnh nhân tập cầu lông, khi nhảy lên đánh cầu nhưng tiếp đất không đúng dẫn tới chấn thương gót chân. Lúc đầu người bệnh tưởng mình bị bong gân, cố chịu đau đi lại tập tễnh, sau một thời gian không khỏi mới tìm đến bác sĩ thì phát hiện bệnh nhân bị đứt gân gót. Một số  trường hợp đáng tiếc khác là khi chơi thể thao, người bệnh bị đứt dây chằng chéo ở khớp gối  2 – 3 tháng trước, bệnh nhân quyết “ôm chân” để đi. Hay như bệnh nhân khi đến viện, khớp gối lỏng lẻo, phải đeo băng chun đầu gối để đi lại nhưng “cố thủ” không chịu đi khám bệnh, thậm chí có người “chịu đau” hàng năm trời mới đến viện. Theo PGS Khánh, những trường hợp kể trên rất phổ biến, nhưng người dân không biết rằng làm như vậy là  “tàn phá” khủng khiếp khớp của mình, thậm chí để lại những biến chứng đáng tiếc như rách sụn chêm thứ phát, mòn sụn, làm giảm  tuổi thọ của khớp….

Nhiều bệnh nhân sau khi bị chấn thương do chơi thể thao, cảm thấy căng, đau mỏi…  còn tìm đến điều trị  bằng massage, châm cứu, giác hút, ngải cứu…  đây là cách điều trị không đúng. Có  bệnh nhân bị chấn thương khớp gối, phần mềm sưng nề, đang có máu tụ trong khớp mà người bệnh lại xoa bóp bằng mật gấu, chườm nóng khiến đầu gối càng sưng hơn, càng gây chảy máu nhiều hơn. Hay như sau tập thể thao bị căng cơ quá mức, đau cột sống thắt lưng, thoát vị đĩa đệm cấp  lại tìm đến các thầy lang để …. kéo, nắn, giật sẽ làm bệnh càng nặng thêm.

Lời khuyên của bác sĩ giúp người chơi thể thao tránh gặp chấn thương

PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh cho rằng, cả vận động viên chuyên nghiệp và người chơi thể thao nghiệp dư đều có thế gặp  chấn thương khi chơi. Chấn thương luôn tiềm ẩn nếu một người  tập luyện không đúng cách,  có thể gặp ở tất cả các môn thể thao từ cá nhân như xà, tạ, chạy bộ, yoga…   đến các môn đối kháng như cầu lông, tennis, bóng rổ, bóng đá….

Chấn thương có thể gặp ở hầu hết các môn thể thao nếu tập không đúng cách

PGS Khánh cho biết, nguyên nhân gây ra chấn thương có thể là do người tập không khởi động kỹ, tập luyện không phù hợp với thể trạng và sức khỏe của bản thân, vừa vào tập đã tập với cường độ cao, thời  gian dài… . PGS Khánh dẫn chứng,  một người vừa bắt đầu chạy bộ mà đã chạy tới 10km, cơ thể sẽ không thích ứng được, hay mới nâng tạ đã muốn thử mức tạ 50kg, người có thể trạng nhỏ nhưng tập mới mức độ của người cao to …. tất cả những điều này đều có thể gây ra  chấn thương cho bản thân người tập.  Một trong những nguyên nhân gây chấn thương mà các bác sĩ ở Khoa Chấn thương thể thao, Bệnh viện Việt Đức  thường gặp trong các môn đối kháng như tennis, cầu lông, đá bóng, bóng rổ…. Đây là những môn thể thao đòi hỏi vận động mạnh, trong đó có những động tác như đang chạy dừng đột ngột,  rướn, những môn thể thao mà cơ thể chịu lực tì đè, nén ép hay dễ  va chạm với đối thủ….. PGS Khánh cho rằng, có  nhiều chấn thương mà người chơi thể thao có thể gặp như các chấn thương phần mềm, căng cơ, giãn dây chằng quanh khớp, trật khớp, trường hợp nặng, người chơi có thể bị đứt gân, đứt dây chằng quang khớp, rách khối cơ chóp xoay … hoặc gãy xương…. Để phòng tránh các chấn thương khi chơi thể thao, PGS Khánh khuyên, người muốn chơi thể thao cần hiểu rõ sức khỏe, ngưỡng chịu đựng của bản thân, lựa chọn môn thể thao phù hợp. Nếu người chơi thể thao mắc một số bệnh như loãng xương bệnh lý, người bị viêm khớp dạng thấp, người bị gút lâu năm…. dễ gặp chấn thương, những người này cần có sự tư vấn của bác sĩ, lựa chọn môn thể thao phù hợp nếu không muốn bệnh nặng thêm. Vì người loãng xương khi tập vận động không phù hợp dễ bị gãy xương, người mắc bệnh khớp khi gặp chấn thương có thể khiến tổ chức quanh khớp bị biến dạng, người bị gút lâu năm, axit uric lắng đọng ở cơ làm giảm sợi collagen dễ bị tai nạn khi tập….

Bên cạnh đó, người tập thể thao cần khởi động kỹ trước khi tập, nhất là những bộ phận chịu tác động lực khi tập, tập với cường độ từ ít đến nhiều, từ dễ đến khó tùy theo ngưỡng chịu đựng của mỗi người.  Nếu gặp bất cứ bất thường nào khi tập, cần đến ngay bệnh viện để được các bác sĩ thăm khám và tư vấn, PGS Khánh khuyên.

Theo: Suckhoedoisong.vn

Ngoài ra, quá trình phục hồi sau phẫu thuật vô cùng quan trọng nên những bệnh nhân sau khi mổ dây chằng chéo đầu gối nên chú ý chăm sóc sức khỏe và nhất là không nên chủ quan gây ra các biến chứng sau này. Để tránh xảy ra những hậu quả không mong muốn và nhanh chóng quay lại sinh hoạt bình thường thì người bệnh cần  đặc biệt lưu ý những điều sau đây:

1. Tập vật lý trị liệu phù hợp theo từng giai đoạn

Hiện nay nhờ có sự hiểu biết kỹ càng hơn về cấu tạo sinh học cũng như cơ học của khớp gối, các bài tập tập luyện thể dục thể thao, vật lý trị liệu nhằm phục hồi chức năng sau khi phẫu thuật đã có bước tiến đáng kể và là một trong những yếu tố hàng đầu quyết định đến khả năng hồi phục của bệnh nhân sau phẫu thuật.

Tập vật lý trị liệu giúp thúc đẩy quá trình phục hồi chức năng của khớp gối, tăng khả năng vận động, tăng sức mạnh cho cơ, gân, dây chằng. Tuy nhiên tập không đúng kĩ thuật hoặc tập với cường độ không phù hợp có thể khiến các tổn thương trở lên nghiêm trọng hơn, cần có sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc các huấn luyện viên chuyên nghiệp.

Một số lưu ý trong quá trình tập luyện cần tuân thủ:

1. KHÔNG tự ý bỏ nẹp trong 4 tuần đầu, mang nẹp khi đi đứng, ngay cả khi ngủ, có thể tháo nẹp khi nghỉ ngơi tại chổ. Bỏ nẹp sớm làm giãn yếu dây chằng
2. KHÔNG bỏ nạng trong tuần đầu (bỏ nạng sớm làm sưng gối sau mổ)
3. KHÔNG cố co gối quá mức (hơn 120 độ) trong tháng đầu (gây lỏng dây chằng).
4. KHÔNG đi lại quá nhiều trong giai đoạn đầu (để tránh sưng gối).
5. KHÔNG lên xuống cầu thang bằng chân đau. Không tự lái xe 2 bánh, ngồi xổm trong 2,5 tháng (tránh những tình huống tai nạn làm đứt lại dây chằng, hoặc làm dây chằng giãn do kéo căng)
6. KHÔNG nằm bất động tại chổ hay không dám cử động chân mổ vì tâm lý sợ đau, sợ không lành vết mổ, sợ sút ốc vít…(vì sẽ làm ngưng trệ tuần hoàn, teo cơ, mô sẹo co rút).
7. KHÔNG chạy nhảy, chơi thể thao trong 3 tháng đầu (dây chằng chưa đủ vững chắc cho các tư thế vặn, xoắn, gập gối).
8. KHÔNG tập các động tác không có trong hướng dẫn của bác sỹ (tập sai sẽ làm ảnh hưởng đến sự vững chắc dây chằng, mà khó có thể sửa lại được).

Do thời gian tập luyện kéo dài, hầu hết các bệnh nhân nên được bác sĩ và chuyên gia hướng dẫn trong thời gian đầu và sau đó tự tập các bài tập chức năng ngay tại nhà. Cần theo dõi tiến triển phục hồi và có sự tham vấn của bác sĩ để có các bài tập phù hợp hoặc có sự giúp đỡ từ các chuyên gia vật lý trị liệu để có các các bài tập nâng cao như: liệu pháp nhiệt, laser, sóng sung điện,…

2. Bổ sung dinh dưỡng cho dây chằng giúp thúc đẩy quá trình phục hồi

Sinh lý quá trình tái tạo của dây chằng sau phẫu thuật diễn ra rất phức tạp. Bao gồm 2 giai đoạn chính diễn ra song song là quá trình lành mảnh ghép vào đường hầm và quá trình biến đổi mảnh ghép thành gân thực sự.

• Lành mảnh ghép (liền mảnh ghép vào đường hầm): Quá trình lành mảnh ghép trong đường hầm xương được hình thành bằng những liên kết sinh học bao gồm các sợi collagen và các tế bào xương tân tạo ở thành đường hầm ( gọi là các sợi Sharpey). Liên kết sinh học này được hình thành vào thời điểm 4-6 tuần sau phẫu thuật và đảm bảo chắc chắn sau phẫu thuật 6 đến 8 tháng.
• Quá trình biến đổi mảnh ghép thành dây chằng thực thụ:
  Sau khi tái tạo dây chằng chéo trước, tất cả các mảnh ghép tự thân (trong đó có mảnh ghép gân cơ bán gân kết hợp gân cơ thon và gân bánh chè) sẽ được biến đổi dần thành tổ chức có đặc tính cơ học gần giống với dây chằng chéo trước tự nhiên.

Qua các nghiên cứu thực nghiệm và nghiên cứu lâm sàng cho thấy quá trình biến đổi sinh học này được diễn ra trong 4 giai đoạn:

• Giai đoạn đầu các tế bào sợi dần dần bị biến mất (2-3 tuần sau phẫu thuật)

• Sau đó xuất hiện các mạch máu tân tạo tại mảnh ghép (tuần thứ 6 đến tuần thứ 8).

• Giai đoạn tiếp theo (từ tuần 18-24) mảnh ghép biến đổi dần để có cấu trúc gần giống với cấu trúc của dây chằng chéo ban đầu, các tế bào sợi bắt đầu xuất hiện trở lại, đặc biệt xuất hiện các sợi collagen

• Cuối cùng là giai đoạn biệt hóa, mảnh ghép trở nên đàn hồi hơn, cấu trúc gân dần dần biến đổi thành cấu trúc của dây chằng. Song song với quá trình biến đổi về mô học thì những đặc tính cơ học của dây chằng mới cũng được hoàn thiện dần. Giai đoạn này diễn ra rất chậm kéo dài từ 1-3 năm.

Có thể thấy quá trình tái tạo của dây chằng sau phẫu thuật diễn ra trong thời gian rất dài, các liên kết của mảnh ghép với đường hầm được hình thành từ collagen và tế bào mới diễn ra sau 4-6 tuần. Phải mất 6-8 tuần để hình thành các mạch máu tân tạo và sau 18-24 tuần (4-6 tháng) mới bắt đầu xuất hiện các sợi collagen type 1 để biến đổi cấu trúc giống với dây chằng ban đầu.

Để rút ngắn thời gian hồi phục và đạt hiệu quả tốt nhất, người bệnh cần phối hợp nhiều phương pháp khác nhau. Một trong những biện pháp dễ dàng và đem lại hiệu quả rõ rệt là bổ sung các chất thiết yếu là thành phần cấu tạo nên gân, dây chằng như: Collagen type 1, Mucopolysaccharides. Các chất này là thành phần cơ bản trong cấu tạo của gân, dây chằng, là nguyên liệu cần thiết cho quá trình tái tạo gân, dây chằng thực sự.

Bằng cách bổ sung trực tiếp Collagen type 1, Mucopolysaccharides và Vitamin C dưới dạng viên uống đã cho thấy hiệu quả rõ rệt trong quá trình điều trị các bệnh lý gân, dây chằng. Thông qua nhiều nghiên cứu khoa học, sự cải thiện được ghi nhận qua hình ảnh siêu âm, thang đo mức độ đau được cải thiện và giảm sự lệ thuộc của bệnh nhân với thuốc giảm đau trong quá trình điều trị.

Vì vậy, việc bổ sung dinh dưỡng dành riêng cho dây chằng sau mổ tái tạo đang được ưu tiên kết hợp song song với các biện pháp vật lý trị liệu góp phần hỗ trợ rút ngắn thời gian hồi phục dây chằng sau tổn thương.

3. Thăm khám bác sĩ định kì

Việc thăm khám định kì và có sự tư vấn của bác sĩ chuyên môn trong từng giai đoạn phục hồi là vô cùng quan trọng và cần thiết. Thăm khám định kì sẽ giúp bệnh nhân biết được các biến chứng hoặc dấu hiệu bất thường trong quá trình phục hồi cần xử lý, biết được tình trạng hồi phục hiện tại, có đồng thời có lời khuyên của bác sĩ cho quá trình tập luyện và phục hồi tốt nhất, tránh các biến chứng không đáng có.

Tài liệu tham khảo: Khoa Phục hồi chức năng Bệnh viện Việt Đức & Mười lưu ý sau phẫu thuật dây chằng chéo – Bác sĩ Trương Công Dũng – Nguyên Tổng thư Ký Hội Y học Thể thao TP. Hồ Chí Minh