Vai trò của từng cấu trúc khớp gối trong vận động

Khớp gối là một trong những khớp lớn và phức tạp nhất của cơ thể, đóng vai trò trung tâm trong mọi hoạt động vận động như đứng, đi bộ, leo cầu thang hay chạy nhảy. Do phải chịu tải trọng thường xuyên và liên tục từ trọng lượng cơ thể, khớp gối không chỉ quan trọng trong chức năng vận động mà còn dễ bị tổn thương và thoái hóa theo thời gian. Mỗi thành phần trong khớp, từ xương, sụn, dây chằng cho đến gân cơ, đều có chức năng riêng biệt nhưng lại phối hợp chặt chẽ để đảm bảo vận động nhịp nhàng và trơn tru.

1. Hệ Xương

Khớp gối được hình thành từ ba xương chính gồm xương đùi, xương chày và xương bánh chè.

• Xương đùi: Là phần trên của khớp, có hai lồi cầu tiếp xúc với mâm chày để tạo nên mặt khớp chính.
• Xương chày: Nằm ở phía dưới, là phần chịu trọng lực lớn từ cơ thể
• Xương bánh chè: Nằm ở phía trước khớp gối, có chức năng bảo vệ khớp và hỗ trợ hoạt động duỗi gối thông qua hệ thống cơ – gân.

Sự kết hợp này tạo nên một khung xương vững chắc nhưng đồng thời cũng cho phép các cử động linh hoạt.

2, Sụn khớp và sụn chêm

Bao phủ toàn bộ bề mặt tiếp xúc của các đầu xương trong khớp gối là lớp sụn khớp. Đây là một mô đặc biệt có cấu trúc trơn láng, đàn hồi và gần như trong suốt, đóng vai trò như một lớp đệm tự nhiên. Sụn khớp giúp giảm ma sát khi các mặt xương trượt lên nhau, đồng thời phân tán đều lực tác động trong mỗi bước đi, cú nhảy hay động tác xoay gối. Nhờ có sụn khớp, khớp gối vận hành êm ái, linh hoạt và ít bị tổn thương trước các hoạt động thường ngày.

Ngoài ra, trong khớp gối còn có hai mảng sụn chêm, gồm sụn chêm trong và sụn chêm ngoài. Chúng hoạt động như một bộ giảm chấn, cho phép hấp thụ lực, ổn định khớp và bảo vệ bề mặt sụn khớp khỏi bị mài mòn hoặc chấn thương.

Chính vì vậy, khi sụn khớp hoặc sụn chêm bị tổn thương, cơ chế vận hành của toàn bộ khớp gối sẽ bị ảnh hưởng, dẫn đến các bệnh lý như thoái hóa hoặc biến dạng khớp

3. Màng hoạt dịch và dịch khớp

Bao quanh toàn bộ khoang khớp gối là màng hoạt dịch, có vai trò như lớp màng bảo vệ và giữ dịch khớp bên trong. Khi vận động, dịch khớp giúp các đầu xương trượt lên nhau một cách êm ái, từ đó hạn chế nguy cơ viêm và thoái hoá khớp. Đồng thời, dịch khớp còn đóng vai trò như một môi trường trao đổi chất, đưa dưỡng chất vào sụn khớp và mang đi các sản phẩm thải, duy trì sức khỏe cho một mô không có mạch máu nuôi dưỡng trực tiếp.

Khi bao hoạt dịch bị viêm hoặc dịch khớp thay đổi về tính chất, sụn khớp sẽ dễ tổn thương hơn, dẫn đến những rối loạn vận động như đau, sưng, hạn chế tầm cử động. Điều này cũng lý giải vì sao viêm màng hoạt dịch hay tràn dịch khớp gối thường là những dấu hiệu cảnh báo sớm của các bệnh lý thoái hóa hoặc chấn thương.

4, Dây chằng và hệ thống gân cơ quanh khớp

Khớp gối không chỉ được hình thành từ xương và sụn mà còn được gia cố chắc chắn nhờ hệ thống dây chằng và gân cơ bao quanh. Bốn dây chằng chính đóng vai trò giữ cho khớp gối ổn định gồm: dây chằng chéo trước (ACL), dây chằng chéo sau (PCL), dây chằng bên trong (MCL) và dây chằng bên ngoài (LCL). Trong đó, ACL và PCL bắt chéo nhau ở trung tâm khớp, kiểm soát chuyển động ra trước và ra sau của xương chày so với xương đùi. MCL và LCL lại nằm ở hai bên, giúp hạn chế sự xoay vặn hay lệch trục gối, đảm bảo khớp không bị trượt sang trong hoặc ra ngoài quá mức.

Song song với hệ thống dây chằng, gân cơ quanh khớp gối cũng có vai trò quan trọng. Nhóm cơ tứ đầu đùi ở phía trước, gân kheo ở phía sau, cùng với cơ dép và các cơ cẳng chân tạo thành một vòng cơ bao quanh, vừa giúp thực hiện các động tác co duỗi, vừa góp phần ổn định khớp khi vận động. Gân cơ hoạt động phối hợp với dây chằng để ngăn ngừa các chuyển động bất thường, đồng thời phân tán lực tác động trong những tình huống đột ngột như nhảy, xoay người hay thay đổi hướng di chuyển.

Nhờ sự kết hợp chặt chẽ giữa dây chằng và gân cơ, khớp gối có thể duy trì độ vững chắc cần thiết mà vẫn đảm bảo sự linh hoạt. Tuy nhiên, khi một trong các cấu trúc này bị tổn thương, ví dụ như đứt dây chằng chéo trước hay rách gân cơ, toàn bộ cơ chế vận động sẽ bị ảnh hưởng. Điều này không chỉ gây mất ổn định khớp mà còn làm tăng nguy cơ thoái hóa sớm và tái chấn thương trong tương lai.

Kết luận

Khớp gối là một cấu trúc vận động phức tạp, nơi mỗi thành phần từ xương, sụn, bao hoạt dịch cho đến dây chằng và gân cơ đều giữ một vai trò riêng biệt nhưng gắn kết chặt chẽ. Chính sự phối hợp nhịp nhàng này giúp khớp gối vừa vững chắc để chịu tải trọng cơ thể, vừa linh hoạt để thực hiện đa dạng các động tác trong đời sống hàng ngày.

Tuy nhiên, cũng vì cấu trúc tinh vi nên chỉ cần một thành phần bị tổn thương, toàn bộ cơ chế vận hành của khớp gối có thể bị ảnh hưởng. Điều này lý giải vì sao các chấn thương dây chằng, viêm màng hoạt dịch hay thoái hóa sụn đều có thể dẫn đến rối loạn vận động, đau mạn tính và thậm chí nguy cơ tàn phế nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời.

Việc nắm rõ giải phẫu khớp gối và vai trò của từng cấu trúc không chỉ là kiến thức nền tảng trong y học mà còn giúp người bệnh hiểu rõ hơn cơ chế hình thành bệnh lý. Từ đó, mỗi cá nhân có thể chủ động hơn trong phòng ngừa, bảo vệ khớp và hợp tác chặt chẽ với bác sĩ trong quá trình điều trị.

Theo bác sĩ Trần Anh Vũ – PGĐ Trung tâm Chấn thương chỉnh hình Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM